علل و عوامل خطر سرطان دهانه رحم: از تغییرات سلولی تا عوامل محیطی

سرطان دهانه رحم مانند سایر سرطان‌ها، با ایجاد تغییرات ژنتیکی (جهش) در DNA سلول‌های سالم دهانه رحم آغاز می‌شود.  DNA حاوی دستورالعمل‌های حیاتی برای عملکرد و رشد کنترل‌شده سلول است. این جهش‌ها پیام‌های نادرستی به سلول می‌دهند:

1. تکثیر بی‌رویه: سلول‌های جهش‌یافته شروع به تقسیم و تکثیر سریع و خارج از کنترل می‌کنند.
2. فرار از آپوپتوز: برخلاف سلول‌های طبیعی که در پایان چرخه حیات خود دچار مرگ برنامه‌ریزی‌شده (آپوپتوز) می‌شوند، این سلول‌ها به حیات غیرطبیعی خود ادامه می‌دهند.
3. تشکیل تومور: تجمع این سلول‌های غیرطبیعی منجر به تشکیل توده‌ای به نام تومور می‌شود.
4. تهاجم و تخریب: سلول‌های سرطانی توانایی تهاجم به بافت‌های سالم اطراف و تخریب آن‌ها را کسب می‌کنند.
5. متاستاز: در مراحل پیشرفته، سلول‌ها می‌توانند از تومور اولیه جدا شده و از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به سایر نقاط بدن گسترش (متاستاز) یابند.

نقش محوری ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) : 

• عامل اصلی: بیش از ۹۵٪ موارد سرطان دهانه رحم مستقیماً با عفونت پایدار ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)  مرتبط هستند.
• شیوع بالا: HPV یک ویروس شایع و منتقله از راه تماس جنسی است. اکثر افراد فعال جنسی در طول زندگی خود با حداقل یک نوع آن مواجه می‌شوند.
• بهبودی خودبه‌خود: در اکثر موارد، سیستم ایمنی بدن می‌تواند ویروس را ظرف ۱ تا ۲ سال پاکسازی کند و عفونت مشکلی ایجاد نمی‌کند.
• خطر سرطان‌زایی: در برخی افراد، عفونت با انواع پرخطر (High-Risk) HPV به‌ویژه نوع ۱۶ و ۱۸) به‌طور پایدار( در سلول‌های دهانه رحم باقی می‌ماند.
• مکانیسم سرطان‌زایی: ویروس HPV با تولید پروتئین‌های خاص E6) و (E7، مکانیسم‌های کنترل رشد طبیعی سلول و مرگ برنامه‌ریزی‌شده (آپوپتوز) را مختل می‌کند. این اختلال مستقیماً منجر به تجمع جهش‌های ژنتیکی و در نهایت تبدیل سلول‌های طبیعی به سلول‌های پیش‌سرطانی و سرطانی می‌شود.

عوامل خطر مؤثر در ابتلا به سرطان دهانه رحم:

علاوه بر عفونت پایدار با HPV پرخطر، عوامل دیگری می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند:

1. سیگار کشیدن:

   • مواد شیمیایی موجود در دخانیاتمستقیماً به سلول‌های دهانه رحم آسیب می‌رسانند.
   • سیگارسیستم ایمنی را تضعیف می‌کند و توانایی بدن برای پاکسازی عفونت HPV را کاهش می‌دهد.
   • عفونت‌های HPV در افراد سیگاریتمایل به ماندگاری طولانی‌تر دارند و احتمال پیشرفت به ضایعات پیش‌سرطانی و سرطانی افزایش می‌یابد.

2. رفتارهای جنسی پرخطر:

   • افزایش تعداد شرکای جنسی: هرچه تعداد شرکای جنسی فرد بیشتر باشد، قرارگیری در معرض انواع مختلف HPV  افزایش می‌یابد.
   • فعالیت جنسی زودهنگام: شروع فعالیت جنسی در سنین پایین‌تر، فرصت بیشتری برای مواجهه با HPV ایجاد می‌کند.

3. ابتلا به سایر عفونت‌های مقاربتی (STIs) :

   • عفونت‌های همزمان مانندتبخال تناسلی (HSV-2)، کلامیدیا، سوزاک، سفلیس و HIV/AIDS می‌توانند خطر را افزایش دهند.
   • این عفونت‌ها ممکن استموجب التهاب مزمن، آسیب بافتی یا تضعیف موضعی سیستم ایمنی شوند و شرایط را برای ماندگاری HPV و پیشرفت سرطان فراهم کنند. عفونت HIV به‌طور خاص با تضعیف شدید سیستم ایمنی مرتبط است.

4. تضعیف سیستم ایمنی بدن:

   • افراد مبتلا بهنقص سیستم ایمنی اکتسابی)مانند HIV/AIDS یا نقص ایمنی ناشی از داروها مثلاً پس از پیوند عضو (توانایی کمتری برای مقابله با عفونت HPV دارند. در نتیجه، خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم در آن‌ها به‌طور قابل توجهی بیشتر است.

نکته کلیدی:  عفونت پایدار با HPV پرخطر شرط اصلی و لازم برای ایجاد اکثر سرطان‌های دهانه رحم است، اما کافی نیست.  عوامل خطر ذکر شده در بالا، شانس ماندگاری HPV و پیشرفت عفونت به سمت سرطان را افزایش می‌دهند.  آگاهی از این عوامل و کنترل آن‌ها (به‌ویژه ترک سیگار و رعایت بهداشت جنسی) در کنار واکسیناسیون و غربالگری، نقش بسزایی در پیشگیری دارد.