غربالگری
سرطان رحم (عمدتاً سرطان آندومتر) شایعترین بدخیمی زنان در سیستم تناسلی است. اگرچه غربالگری روتین برای عموم توصیه نمیشود، اما افراد پرخطر از آزمایشهای هدفمند بالینی و مولکولی برای تشخیص زودهنگام و مداخله بهره میبرند. در متن زیر مروری بر استراتژیهای غربالگری ارائه شده است:
آزمایشهای بالینی غربالگری سرطان رحم:
- سونوگرافی ترانسواژینال (TVUS)
- هدف: اندازهگیری ضخامت آندومتر و شناسایی ناهنجاریهای ساختاری.
- موارد استفاده: خونریزی پس از یائسگی یا بیماران پرخطر.
- محدودیت: ضخامت غیرطبیعی آندومتر (بیشتر از ۴–۵ میلیمتر در افراد یائسه) نیاز به بررسی بیشتر دارد، اما اختصاصی نیست (مثلاً در پولیپهای خوشخیم یا هایپرپلازی).
- بیوپسی آندومتر
- استاندارد طلایی: نمونهبرداری مستقیم از بافت آندومتر برای بررسی آسیبشناسی.
- توصیهشده برای: افراد علامتدار (خونریزی غیرطبیعی) یا کسانی که نتایج تصویربرداری غیرطبیعی دارند.
- مزیت: شناسایی تغییرات پیشسرطانی (مانند هایپرپلازی آتیپیک) و سرطان در مراحل اولیه.
- هیستروسکوپی
- روش: بررسی دیداری حفره رحم با استفاده از دوربین.
- موارد استفاده: برای بیوپسیهای نامشخص یا ارزیابی ضایعات موضعی.
آزمایشهای مولکولی و ژنتیکی
- غربالگری سندرم لینچ
- موارد: افراد با سابقه خانوادگی سندرم لینچ یا سرطانهای رحم/روده بزرگ.
- آزمایشها:
- تست ژنتیک ژرملاین: شناسایی جهش در ژنهای ترمیم ناهماهنگی DNA (MLH1, MSH2, MSH6, PMS2).
- ایمونوهیستوشیمی (IHC) : تشخیص فقدان پروتئینهای ترمیم DNA در بافت تومور.
- تست ناپایداری ریزساتلایتهای (MSI) : ارزیابی خطاهای تکثیر DNA در سلولهای سرطانی.
- تست بیومارکرهای تومور
- CA-125: در سرطان پیشرفته آندومتر افزایش مییابد (معمولاً همراه با تصویربرداری استفاده میشود).
- جهشهایPTEN : مرتبط با هایپرپلازی و سرطان آندومتر.
- جهشهای POLE: شناسایی تومورهای با جهشهای بسیار زیاد که پیشآگهی بهتری دارند.
- غیرفعالسازی PAX2 و افزایش بیان p53
- PAX2 : کاهش بیان آن با پیشرفت سرطان آندومتر مرتبط است.
- p53 : بیان غیرطبیعی نشاندهنده کارسینوم سروز تهاجمی است.
- DNA تومور گردشی (ctDNA)
- استفاده نوظهور: شناسایی جهشهای مرتبط با سرطان در خون (مانند KRAS, PIK3CA).
غربالگری سرطان مری: چه افرادی باید غربالگری شوند و چگونه؟
سرطان مری اغلب در مراحل اولیه بدون علامت است و علائم ممکن است تا پیشرفت بیماری ظاهر نشوند. با این حال، برای افرادی که در معرض خطر بالاتری هستند، غربالگری میتواند به تشخیص شرایط پیشسرطانی یا سرطان در مراحل اولیه کمک کند و شانس موفقیت درمان را افزایش دهد. در اینجا آنچه باید درباره غربالگری سرطان مری بدانید آورده شده است:
چه افرادی باید غربالگری شوند؟
غربالگری معمولاً برای افرادی که خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان مری دارند توصیه میشود. این شامل افرادی است که:
1- ریفلاکس مزمن معده به مری (GERD):
– ریفلاکس اسید یا سوزش سر دل مکرر در طول سالها میتواند به پوشش مری آسیب برساند و خطر ابتلا به مری بارت (Barrett’s Esophagus)، یک وضعیت پیشسرطانی، را افزایش دهد.
2- مری بارت:
شرایطی که در آن پوشش مری به دلیل مواجهه مزمن با اسید تغییر میکند. افراد مبتلا به مری بارت خطر بیشتری برای ابتلا به آدنوکارسینوم مری دارند.
3- سابقه خانوادگی سرطان مری:
سابقه خانوادگی سرطان مری یا سایر سرطانهای دستگاه گوارش ممکن است خطر را افزایش دهد.
4– عوامل مرتبط با سبک زندگی:
– مصرف زیاد سیگار، الکل، چاقی و رژیم غذایی کم میوه و سبزیجات میتواند خطر را افزایش دهد.
5- سن و جنسیت:
سرطان مری در افراد بالای ۵۰ سال و در مردان شایعتر است.
6- سابقه سایر سرطانها:
– افرادی با سابقه سرطانهای سر، گردن یا ریه ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان مری داشته باشند.
فنآوریهای نوین
- بیوپسی مایع
- تحلیل ctDNA، اگزوزومها یا سلولهای تومور در خون برای پایش غیرتهاجمی.
- پروفایلینگ پروتئومیک/متابولومیک
- شناسایی الگوهای پروتئینی/متابولیتی مرتبط با مراحل اولیه بیماری.
- تحلیل متیلاسیون DNA
- تشخیص هایپرمتیلاسیون (مثلاً در پروموتر MLH1 ) که با سرطانزایی مرتبط است.
جمعیتهای پرخطر
- استعداد ژنتیکی: افراد دارای سندرم لینچ، جهشهای BRCA1، سندرم کاودن.
- عوامل هورمونی/پزشکی: چاقی، مواجهه طولانی با استروژن بدون پروژسترون، مصرف تاموکسیفن، سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS).
- سابقه خانوادگی: بستگان درجهیک با سرطان رحم/روده بزرگ.
توصیههای پیشگیرانه برای افراد پرخطر
- سونوگرافی ترانسواژینال سالانه + بیوپسی آندومتر از سن ۳۵ سالگی (برای مبتلایان به سندرم لینچ).
- هیسترکتومی پیشگیرانه: پس از اتمام فرزندآوری (مثلاً در ناقلان سندرم لینچ).
- تغییرات سبک زندگی: مدیریت وزن، کنترل دیابت.
- مشاوره ژنتیک: برای سندرمهای ارثی سرطان.
میبایست در اینجا بر همکاری ارائهدهندگان مراقبتهای بهداشتی جهت تنظیم برنامه غربالگری تأکید شود. تشخیص زودهنگام بهویژه در گروههای پرخطر، جانها را نجات میدهد
!